Als er één band is die aangemerkt kan worden als vaandeldrager van de alt-country, dan is het Wilco. En als er één album iconisch is in dat lastig te omschrijven genre, dan is het Yankee Hotel Foxtrot, deze week 20 jaar oud geworden. Een cultklassieker van de vroege 21^e eeuw.

Voor de band zelf is de verjaardag aanleiding voor een speciale Yankee Hotel Foxtrot Anniversary Tour en een uitgebreide re-issue van het album. De fan heeft ruime keuze: een ‘gewone’ dubbel-lp of -cd of een super-de-luxe uitgave van maar liefst 8 cd’s of 11 lp’s, met allerhande outtakes en making-of’s. Of iets ertussenin. Daaruit kun je de status van dit album wel zo’n beetje aflezen.

En dat is best gek als je weet hoe Yankee Hotel Foxtrot ontstond. Het album was er bijna helemaal niet gekomen. Frontman Jeff Tweedy vocht in de studio bittere ruzies uit met medebandlid Jay Bennet over de koers en de sound van de band. Beide mannen kampten met een heftige verslavingen. En toen de opnames in 2001 eindelijk klaar waren, wees hun platenlabel Reprise het materiaal af omdat er geen single op zou staan.

Een jaar later verscheen het album alsnog, op het Nonesuch-label, en de muziekpers was laaiend enthousiast. Yankee Hotel Foxtrot geldt nog steeds als Wilco’s hoogtepunt, ook commercieel gezien, met ongeveer 600.000 verkochte exemplaren. Maar eind goed, al goed was het nou ook weer niet. Tweedy ontsloeg Bennet na de release, en Bennet zou in 2009 zelfmoord plegen zonder dat de twee elkaar ooit nog had gesproken. Ook die geschiedenis spookt rond bij de 20^e verjaardag van het album.

Omstreeks de eeuwwisseling beleefde ik een soort tweede popjeugd waarin ik met hernieuwd fanatisme naar muziek ging luisteren. Vooral de alt-country trok me, als een echo van de obsessie die ik als 13-jarige koesterde voor The Band, Crosby, Stills, Nash & Young en aanverwanten. Hun opvolgers, de alt-countrybands, luisterden naar namen als The Gourds, Whiskeytown, Son Volt, The Drive-By Truckers en natuurlijk de band van Jeff Tweedy uit Chicago. Allemaal artiesten die de liefde voor de Amerikaanse muziektradities combineerden met een forse hekel aan hokjes. Folk, country, rock, psychedelica, punk, het kon allemaal, als het maar buiten het hokje was.

Je kon in die dagen in popmagazines als No Depression en Heaven geregeld lezen over Yankee Hotel Foxtrot. Niet alleen in 2002, ook daarna werd er nog vaak naar verwezen. Voor de critici stond het album op eenzame hoogte. Wilco’s Being There uit 1996 had me niet echt overtuigd, maar op een gegeven moment zag ik Yankee Hotel Foxtrot ergens voor een paar euro te koop liggen. Daar kon ik me geen buil aan vallen, dacht ik. Dat liep anders. De plaat blies me finaal omver.

Het eerste nummer, I Am Trying to Break Your Heart, overrompelde zoals weinig andere muziek heeft gedaan. Die titel alleen al – wat wil de zanger zeggen? Bijna 7 minuten troostrijke wanhoop volgt, ondersteund door zwalkende vervormde orgelpartijen en drumbreaks. Het hele album is zo onduidelijk als de pest. Het gaat alle kanten op. Zet het niet op de achtergrond op, laat je meevoeren. Onverwachte gitaarerupties, folkliedjes, echo’s van The Velvet Underground, dan weer een catchy nummer als Jesus, Etc. Een droom van een plaat, soms een nachtmerrie. Muziek die verwart en betovert.

Yankee Hotel Foxtrot staat na twee decennia nog steeds fier overeind in al zijn eigenzinnigheid. Maar een plaat wordt ook ouder. Sommige dingen veranderen. In 2006 rekende Q Magazine hem tot de beste 100 aller tijden. In 2012 stond hij in Rolling Stone’s Top 500 op de 493^e plaats, in 2020 op nummer 225. Niet slecht voor een plaat die er bijna niet geweest was.