Er zijn dingen die zo geleidelijk veranderen dat je de trend lange tijd niet opmerkt – totdat die zich onverwachts aan je opdringt. Zo’n ervaring had ik een tijdje geleden toen ik luisterde naar het nummer Overseas op het recente album Reunions van Jason Isbell and The 400 Unit. Ik hoorde iets waarbij ik verwonderd dacht: wat heb ik dat al een tijd niet meer gehoord… een lange gitaarsolo.

Ellenlange erupties van ‘gitaargoden’ zijn allang niet meer in de mode, dat wist ik wel. Maar nu realiseerde ik me opeens dat ik in het huidige popaanbod überhaupt nog maar zo weinig gitaarsolo’s hoor, ook in de indiepop en de americana. Is de gitaarsolo inderdaad bezig langzaam te verdwijnen of vergis ik me? Een wetenschappelijk onderbouwd antwoord heb ik niet kunnen vinden, maar de aanwijzingen wijzen allemaal één kant op.

Zo viel mij op dat je maar heel weinig gitaarsolo’s aantreft bij acts die hoog genoteerd staan in de jaarlijstjes over 2020, zoals Sault, Phoebe Bridgers, Fiona Apple, Eefje de Visser, Fontaines D.C. en Waxahatchee. En op verschillende plekken constateren popkenners dezelfde trend, van de blog Ondergewaardeerde Liedjes tot VPRO’s 3voor12 (Timo Pisart) en het YouTube-kanaal van de Amerikaanse muzikant-producer Rick Beato (2 miljoen volgers). De conclusie is helder: de gitaarsolo hoort inderdaad op de Rode Lijst van bedreigde popmuzikale hoogstandjes.

Als verklaring voor deze ontwikkeling wordt door de drie popkenners gewezen op de opkomst van de genres dance, hiphop en R&B in de afgelopen decennia, die de rock naar de achtergrond hebben gedrongen. Maar waarom dat dan weer gebeurd is, laat men in het midden, hoewel sessiegitarist Tim Pierce in gesprek met Rick Beato wel wijst op de superieure geluidskwaliteit van samples uit de pc ten opzichte van analoge scheurende gitaren.

Zelf heb ik het idee dat de fade out van de gitaarsolo samengaat met het uitsterven van de rockster zoals beschreven door David Hepworth in zijn boek Uncommon People (2018). De ‘guitar hero’ is volgens Hepworth een van de verschijningsvormen van de rockster: een halfgod die zich weet te onttrekken aan bijna alle beperkingen van ons sterfelijke bestaan. Het lijkt logisch dat met het verscheiden van de laatste echte rockster (Kurt Cobain) ook de gitaargod aan zijn aftocht begon.

Ik denk dat je de ontwikkeling ook zou kunnen zien als een uiting van vrouwenemancipatie in de popmuziek. Vanaf de jaren 90 wordt de rock-‘n-roll minder een vrijwel exclusief mannelijk domein. Vrouwelijke singer-songwriters worden steeds normaler en zo verliest de stoere rocksologitarist, met zijn instrument als letterlijke en figuurlijke verlengstuk van zijn mannelijkheid, zienderogen terrein.

Het is misschien ook daarom dat er een beetje verdriet doorklinkt in de verhalen op de drie websites. Rick Beato (1962) en Tim Pierce (1959) voelen dat hun jeugd niet meer terugkomt, en hetzelfde geldt vermoedelijk ook voor de deelnemers aan Ondergewaardeerde Liedjes. Zelfs Timo Pisart (1989) denkt met weemoed terug aan de posters van John Frusciante (Red Hot Chili Peppers) en Slash (Guns N’ Roses) aan de wanden van zijn jongenskamer. En om het gemis op te vangen komen ze alle drie met lijstjes met oude en nieuwe onvergetelijke solo’s en gitaarhelden.

Ook ik voel pijn om de verdwijnende gitaarsolo. Hoewel het liedje en de zang voor mij meestal het belangrijkste zijn, kan ik ook ontzettend genieten van virtuositeit. En de elektrische gitaar is in de popmuziek, meer dan bijvoorbeeld toetsen, bas, drums, saxofoon of zang, het instrument om mij als luisteraar in vervoering te brengen door verder te gaan dan waar ik denk dat mensen kunnen gaan.

Daarom schuif ook ik hier graag een gitaargod naar voren: Derek Trucks, een weergaloze muzikant me elke keer weer kippenvel kan bezorgen. Tekenend is daarbij dat deze gitaartovenaar de spotlights gelijkelijk verdeelt met zijn echtgenote, zangeres-gitariste Susan Tedeschi: zij zingt eerst de pannen van het dak, hij mag ze daarna aan gruzelementen spelen. Luister naar Anyhow. Of naar Midnight in Harlem. Geniet!