Month: mei 2015

Iets meer huwelijk graag

De popmuziek kent heel veel liedjes – zelfs hele albums – over het einde van relaties. Daar schreef ik al eens over. Ook het hartstochtelijke prille begin komt geregeld uitgebreid aan bod, zoals op I Love You Honeybear van Father John Misty, een bijzonder groeibriljantje. Maar waarom zijn er eigenlijk zo weinig liedjes die gaan over de situatie waar zo veel mensen zich een groot deel van hun volwassen leven in bevinden: de min of meer stabiele relatie – al of niet met dezelfde partner?

Aan de andere kant, misschien is dat wel logisch. Rock-‘n-roll richt zich natuurlijk van oudsher op het uitzonderlijke. En als er weinig schokkends gebeurt, is er minder te melden. Een goede langdurige relatie is met andere woorden leuker om te hebben dan om over te zingen en naar te luisteren.

Toch vraag ik me af of het niet eens tijd wordt om dit taboe te doorbreken. Het is vreemd dat een laagdrempelige kunstvorm als de popmuziek zo’n groot deel van de menselijke ervaring links laat liggen. In een bestendige liefdesrelatie komen toch ook volop momenten van hoop, twijfel, verrukking en inzicht voor? Om nog maar niet te spreken van herkenbare conflicten en mooie oplossingen. Die passen echt wel in een mooi liedje. Nu de popmuziek inmiddels zelf de leeftijd des onderscheids heeft bereikt, is het hoog tijd om wat meer huwelijk toe te laten.

Er zijn artiesten die laten zien dat het wel degelijk kan. Paul McCartney bijvoorbeeld – die is er zelfs zo’n beetje specialist in. Als Beatle bedreef hij al opgewekt huwelijkstherapie met het nog immer fris klinkende We Can Work It Out. Later vierde hij het gezinsleven in nummers als Put It There, This One en We Got Married (alle drie op Flowers In The Dirt, 1989).

Eric Clapton kan het ook. Hij schreef een nummer dat ik lang heb verafschuwd: Wonderful Tonight. Een eenvoudig en herkenbaar verhaaltje over een stel dat samen naar een feestje gaat en weer thuiskomt. Veel bijzonders gebeurt er niet. Behalve dat de ik-figuur, de man, beseft hoezeer hij zijn geliefde waardeert – en dat ook tegen haar zegt. Wonderful Tonight is misschien wat zoet, maar het werkt ontegenzeggelijk.

Er zijn vast meer van dit soort goeie nummers – of zelfs hele albums – die de waarde van de lange betekenisvolle relatie vertolken. Heb je een goeie tip, deel hem op dit blog!

Albumverjaardag – ‘What’s Going On’ van Marvin Gaye

Wat is er nog niet gezegd of geschreven over What’s Going On van Marvin Gaye? Het album is gekarakteriseerd als een politiek statement voor een hele generatie Afro-Amerikanen. Als een artistieke bevrijding voor popartiesten. Als een zwarte versie van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Dat allemaal en nog veel meer. En vandaag wordt de soulklassieker 44 – even oud als zijn schepper uiteindelijk zou worden.

Al voor verschijning wekte What’s Going On sterke reacties op. Allereerst bij Motown-baas Berry Gordy, die weigerde de gelijknamige single uit te brengen. Hij zou hebben gezegd dat het het slechtste nummer was dat hij ooit gehoord had. Marvin zette echter door. Hij was klaar met de vrolijke liefdesliedjes. Hij wilde een muzikaal antwoord formuleren op de toestand waarin Amerika verkeerde. Uiteindelijk gaf Gordy zich gewonnen. En toen de plaat uitkwam, gold dat evenzeer voor recensenten, publiek en collega-muzikanten.

De 44e verjaardag is een ideale aanleiding om het album weer eens uit de kast te pakken. En als je dat doet, zijn de reacties van de eerste luisteraars goed te begrijpen. De muzikale rijkdom is ongekend: jazz, klassiek, zelfs opera voegen zich naadloos in blues, gospel, latin. Naast de gebruikelijke bas, drums, piano en gitaren hoor je fluit, xylofoon, percussie, strijkers, blazers, brede meerstemmige zanglijnen. Lang aangehouden akkoorden die vanaf het beginpunt opstijgen en uitwaaieren om ergens achter in het heelal te verdwijnen. En dat alles bijeengehouden door subtiele grooves en Marvins soepele tenor.

Pièce de résistance is natuurlijk de titeltrack. In de laatste editie van De Zwarte Lijst, de Top 2000 van Radio 6, staat ‘What’s Going On’ niet voor niets fier bovenaan. De boodschap van het lied is later, na Marvins gewelddadige dood, in verband gebracht met de getroubleerde verhouding tussen de zanger en zijn vader (‘Father, father, we don’t need to escalate’), maar ook zonder die kennis treft dit universele pleidooi voor naastenliefde je recht in het hart.

Het nummer onttrekt zich eigenlijk aan elke analyse. Toen Questlove, drummer en bandleider van The Roots, onlangs de oorspronkelijke opnames in de studio spoor voor spoor te horen kreeg, bleek de ritme-track heel anders opgebouwd dan hij altijd had gedacht. Hij kon het haast niet bevatten. Het had in zijn oren al die tijd heel anders geklonken dan het op de studiotape stond, veel ruimtelijker en dieper. Het kenmerk van echt grootse muziek, denk ik: je hoort niet wat je hoort – de klanken en de woorden betoveren je, zodat je het in je hoofd nog mooier maakt dan het al is.

Kippenvel – Waist Deep in the Big Muddy

In 2014 verleed, op 94-jarige leeftijd, de Amerikaanse singer-songwriter en activist Pete Seeger. In memoriams vermeldden onder meer zijn beroemde versie van de traditional ‘We Shall Overcome’, waarmee hij de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging een hart onder de riem stak. Seeger liet ons ook klassiekers na als ‘If I Had A Hammer’, ‘Where Have All The Flowers Gone?’ en ‘Turn, Turn, Turn’. Liedjes waarvan je je nauwelijks kunt voorstellen dat ze er ooit níet geweest zijn.

Een van de meest indringende anti-oorlogsnummers die ik ken is Seegers Waist Deep in the Big Muddy, een huiveringwekkend verhaal over een legerpeloton op nachtelijke oefening in de staat Louisiana tijdens de Tweede Wereldoorlog. De kapitein beveelt zijn zwaar bepakte soldaten een rivier over te steken. Maar de rivier is dieper dan gedacht – het water reikt de mannen eerst tot hun knieën, dan hun middel en dan hun nek. Ondanks de verstandige tegenwerpingen van zijn sergeant jaagt de kapitein zijn mensen verder het moeras in: ‘the big fool said to push on.’

Als de maan achter een wolk verdwijnt, is de kapitein opeens verdwenen, zijn helm drijft op het water. De sergeant voert de manschappen terug naar een veilige plek. Het ontzielde lichaam van de kapitein vinden ze later terug in het drijfzand.

Dan, in het een-na-laatste couplet, spreekt de zanger de luisteraar rechtstreeks toe:

‘Now I’m not going to point any moral — / I’ll leave that for yourself. / Maybe you’re still walking, you’re still talking, / You’d like to keep your health. / But every time I read the papers, that old feeling comes on, / We’re waist deep in the Big Muddy / And the big fool says to push on.’

Seeger schreef het nummer in 1967. Hij verwijst niet expliciet naar president Lyndon B. Johnson of de Vietnamoorlog, de parallellen zijn al duidelijk genoeg. Later, in 1983, lichtte hij het allegorische karakter van het lied toe: ‘Often a song will reappear several different times in history or in one’s life as there seems to be an appropriate time for it. Who knows.’

Singer-songwriter Richard Shindell lijkt die woorden van Seeger in gedachten te hebben gehad bij zijn sterke cover van ‘Big Muddy’ op zijn album Vuelta. Die plaat verscheen in 2005, twee jaar na de Amerikaanse inval in Irak. Shindell (New Jersey, 1960) laat het nummer naadloos aansluiten bij zijn eigen tijd door een subtiele groove en een Arabische melodie toe te voegen. Huiveringwekkend mooi. En het is gek – als de omstandigheden in de toekomst onverhoopt om een nieuwe versie van dit nummer vragen, zal ik er weer met kippenvel naar luisteren.

Luister jij ook nooit naar teksten?

Als je mensen vraagt waar hun favoriete nummers over gaan, moeten ze vaak het exacte antwoord schuldig blijven. En opvallend vaak zeggen ze – ik hoor trouwens ook bij die groep – ‘eigenlijk nooit naar teksten te luisteren’. Maar wat blijkt? Recent hersenonderzoek toont aan dat dat onmogelijk is.

Dat zit zo. Ons brein is zo geconstrueerd dat we automatisch proberen te begrijpen wat er aan taaluitingen bij ons binnenkomt. Of we willen of niet. Alleen wanneer de gebruikte taal ons volkomen vreemd is, gaat de tekst langs ons heen. Maar aangezien de meeste popmuziek Engels is, en wij Nederlanders die taal tot op zekere hoogte beheersen, kunnen we nooit helemaal aan de teksten van liedjes ontsnappen. Je begrijpt er dus altijd iets van, al is het maar een flintertje. Zelfs van A Whiter Shade of Pale – dat had je vast niet achter jezelf gezocht.

Een van de conclusies van dat onderzoek is dat het niet verstandig is om onder het studeren naar popmuziek te luisteren. Instrumentale muziek kan de concentratie soms nog wel vergroten, maar muziek met teksten is funest. Onze hersenen kunnen immers maar weinig dingen tegelijk en het onbewuste luisteren naar woorden en zinnen leidt af van de studie.

En dat is ook heel logisch. Popmuziek is van oudsher helemaal niet bedoeld om bij te studeren. Integendeel, het is juist bedoeld om je van je huiswerk af te houden. Rock & roll is een regelrechte oproep om je boeken opzij te gooien, jezelf mooi te maken en uit te gaan. Om je uit te leven op de dansvloer, interessante mensen te ontmoeten en te doen wat daar verder allemaal bij hoort.

De vroegste hits uit de rock & roll, zoals Rock Around The Clock (Bill Haley, 1954), Whole Lotta Shakin’ Goin’ On (Jerry Lee Lewis, 1957) en Sweet Little Sixteen (Chuck Berry, 1958) zijn daar het levende bewijs van. Want als je die hoort, sta je binnen een paar seconden als een aap mee te zingen of brullen met dit soort goeie nummers. Of je bent als een wilde aan het shaken, rocken en rollen. Zo veel impact hebben de teksten waar we nooit naar luisteren.