Vorige week ging Goeie Nummers over het heilzame proces van verdwalen, thuiskomen en verbinden dat de NPO Radio 2 Top 2000 jaarlijks bij luisteraars oproept. En ik bleek nog niet klaar met dat onderwerp. Zo werd ik op de laatste dag van de Top 2000 getroffen door een citaat van een mede-luisteraar die de lijst ‘een fotoboek van mijn leven’ noemde, vanwege de herinneringen die liedjes kunnen oproepen.
Want die kant zit óók aan de ‘lijst der lijsten’: het intro van een liedje is vaak al genoeg om je in een fractie van een seconde terug te voeren naar een episode uit je leven. Plotseling ben je terug op een bepaalde plek, een situatie, en voel je weer wat je toen voelde. Wonderlijk. En door de niet-chronologische volgorde van de Top 2000 gaat dat met tussenpozen: je zweeft over muziek heen waar je niet veel mee hebt, om weer te landen op liedjes die voor jou geladen zijn met betekenis.
Bij Karma Chameleon van de Culture Club uit 1983 – mijn derde studiejaar – zat ik ineens weer samen met m’n huisgenoten naar MTV te kijken op de enige tv die we rijk zijn – bier, chips, gezelligheid en pasverworven vrijheid allemaal bij de hand. In The Year 2525 van Zager & Evans uit 1969: ik ben terug in Goor (Twente), waar de grote broer van een vriendje dit nummer afspeelt en vervolgens I Put A Spell On You van CCR. Dat was niet spannend maar gewoon eng – maar die broer had dan ook al een Zündapp. En zo ging het verder, met paardensprongen door mijn persoonlijke verleden.
Afgelopen weekend wees Volkskrant-redacteur Arie Elshout in de column The Big Picture op nog een ander aspect van de Top 2000. Elshout had last van eindejaarsblues, schreef hij, en van het duidingsvermoeidheidssyndroom (DVS): geen enkele opgewonden analyse van maatschappelijke problemen meer kunnen verdragen. Hij vroeg zich vertwijfeld af of zijn beroepsgroep de dingen niet groter maakt dan ze zijn. Zijn remedie voor de laatste dagen van het jaar: de radio afstemmen op de Top 2000 – en daarna weer fris het nieuwe jaar in.
Want zo is het ook: alle ingewikkelde kwesties waarmee je in de media of daarbuiten wordt geconfronteerd, lossen op zodra je in de cocon van de ‘lijst der lijsten’ stapt. Je droomt weg, discussieert over dingen die niet van wezenlijk belang zijn (is Bohemian Rhapsody echt het beste nummer ooit?) of je verheugt je op het moment dat jouw favoriete nummer aan de beurt is. Je denkt even nergens meer aan. De waan van de muziek is een perfecte manier om even te ontsnappen aan de waan van de dag.
De Top 2000 van Radio 2 begon in 1999 als een geinig idee: een lijst met tweeduizend liedjes om het nieuwe millennium mee in te luiden. Het werd een daverend succes. Concurrenten als Radio Veronica en Q Music lieten zich inspireren tot gelijksoortige lijsten, maar de eerste is nog altijd de grootste.
De ‘lijst der lijsten’ is inmiddels een Instituut geworden, een spektakel dat een steeds breder publiek aan zich lijkt te binden. Aan promotie doen de makers nauwelijks nog iets, de stemmers, luisteraars en adverteerders komen toch wel, net als de bezoekers van het Top 2000 café in Hilversum. Maar waar komt dat succes eigenlijk vandaan?
Misschien komt het gewoon door de grootte en de statuur van de lijst – geen tijdelijke Top 40 of Top 100, maar een flinke lijst met de Allerbeste Liedjes Aller Tijden. En hij komt jaarlijks terug, in de donkere kerstperiode waarin veel mensen thuis samen naar de radio kunnen luisteren. Al die dingen komen gewoon mooi bij elkaar. Maar ik denk niet dat dat een volledige verklaring is van het succes.
Ook hier in huis is dit jaar vanaf eerste kerstdag al geregeld afgestemd op de Top 2000. En het viel me op hoe sterk de interesse van mijn kinderen (12 en 15) wisselt: bij veel nummers kijken ze wat misnoegd om zich heen met een blik van ‘wat is dit voor nummer, dit zegt me echt niks’. Bij recente hits (Rihanna, Bruno Mars) en sommige klassiekers (Michael Jackson, James Brown) veren ze juist enthousiast op. En bij mezelf neem ik ook zoiets waar, maar dan meestal bij andere liedjes.
Een cruciaal element van de Top 2000 is dat hij Nederlands en ‘democratisch’ is. Allerlei luisteraars hebben meegestemd: mannen en vrouwen, uit alle streken van het land; jong, oud, hoog- en laagopgeleid, sandalen of kekke laarsjes, steil haar of krul. Je zou de lijst min of meer een staalkaart van de Nederlandse popsmaak kunnen noemen. Het is alsof je samen met je landgenoten uit talloze ingrediënten iets heel moois of superlekkers hebt proberen te maken. En daarom voel je je ook afwisselend in de steek gelaten en gesteund, of liever gezegd – je verdwaalt en komt weer thuis.
Verdwalen doe je in de onnavolgbare belevingswereld van sommige andere popliefhebbers. Je vraagt je af hoe iemand geroerd of enthousiast kan raken door een lied dat jou totaal niets doet. Wat zijn dat voor mensen die I Was Made For Loving You van Kiss naar plek 312 hebben gestemd? Heb je daar überhaupt wel iets mee gemeen, of zijn jullie gedoemd om altijd aliens voor elkaar te blijven?
Zo’n vervreemdend moment wordt steevast gevolgd door een aangename golf van herkenning. 
Elke samenleving heeft rituelen nodig. Onze samenleving is er in de loop der tijd verschillende kwijtgeraakt. Maar soms ontstaan er nieuwe. Zoals de Top 2000. Zeven dagen lang wisselen teleurstelling en vreugde elkaar af. We ontmoeten vreemde kostgangers en zielsverwanten. We verdwalen en komen weer thuis. En ondanks de verschillen luisteren we allemaal, in groten getale ook – en dat is best verbindend. De lijst der lijsten is voor een groot deel van het land een heilzaam wisselbad. Een nieuw ritueel dat in elk geval een stuk gezonder en muzikaler is dan rotjes, vuurpijlen en gillende keukenmeiden.
In de Volkskrant van afgelopen dinsdag buigt journalist Haro Kraak zich in 
Onlangs las ik het oogopenende boek We zijn nog nooit zo romantisch geweest (Lemniscaat, 2016) van filosoof en journalist 
Die romantische opvattingen, betoogt Kennepohl, zijn in de loop van de eeuwen steeds dominanter geworden. Vooral vanaf de sixties, als gevolg van de welvaartsgroei en de ontkerkelijking.
The Beatles waren dé trendsetters van de sixties en maakten zelf ondertussen ook een stormachtige ontwikkeling door. Vertegenwoordigden de Fab Four misschien de groeiende invloed van de romantiek in de westerse samenleving? En werden ze tijdens hun bijna tienjarige bestaan ook steeds romantischer? Help – dit zijn grote vragen waarop ik helemaal geen antwoord heb. Toch maak ik hier graag een beginnetje.
Vanaf 1962 veroverden The Beatles de wereld met hun inventieve en opgewekte liedjes. Een paar jaar later begonnen ze nadrukkelijk met hun muziekstijl te experimenteren. En met hun teksten. Nummer 1-hit 
Hier is iemand aan het woord die geen moeite doet om de schone schijn op te houden. Het door John Lennon geschreven en gezongen nummer toont existentiële angsten en doet dat onverbloemd. Zwakte wordt omgezet in sterkte. Lennons tenor is zowel krachtig als gekweld, een onweerstaanbare combinatie die later zou terugkomen bij verder zo uiteenlopende zangers als Kurt Cobain, Ray Lamontagne en Amy Winehouse.
In een interview met popmagazine Rolling Stone noemde Lennon in 1970 Help! een van zijn meest ‘echte’, niet ‘op bestelling’ geschreven Beatles-liedjes, en vanwege het eerlijke karakter ook een van zijn favoriete. Help! is authenticiteit in optima forma. De recente trend van openhartige kwetsbaarheid bij vloggers begon ruim een halve eeuw geleden bij de vier jongemannen uit Liverpool. En hoe origineel die ook waren – ze hadden het weer van Goethe en Rousseau.
Deze week was het opnieuw raak: een plagiaatdingetje in de popmuziek. Platenlabel Universal overweegt de componisten van het winnende liedje van het Eurovisie Songfestival aan te klagen, zie 
Nu wordt er in de popmuziek inderdaad lustig van andermans bordje gesnoept, om het zo maar eens te zeggen. Het is een business waarin een paar centen omgaan, en – dat moeten we als liefhebbers toegeven – originaliteit staat niet bij alle popmusici even hoog op de prioriteitenlijst. Beter goed gejat dan slecht verzonnen, lijkt soms het motto. Kijk en luister maar eens naar 
Het bijzondere van de nieuwe plagiaatzaak is dat niet melodie of tekst zonder bronvermelding overgenomen zouden zijn, maar het ritme, of de groove, zoals muzikanten dat zelf noemen. In eerste instantie vreemd, maar bij nader inzien ook weer niet. Met dank aan James Brown, George Clinton, Nile Rodgers en hun navolgers is het ritme in de popmuziek in de loop der jaren immers steeds belangrijker geworden.
De gevolgen daarvan hebben popsterren Robin Thicke & Pharrell Williams in 2015 al ervaren. De groove van hun hit Blurred Lines uit 2013 zou volgens de nabestaanden van Marvin Gaye te veel lijken op diens Got To Give It Up uit 1977 (zie ook 
Maar hoe nu verder met Toy en Seven Nation Army? Hebben de klagers een zaak of is de gelijkenis vergezocht? Dat oordeel zal uiteindelijk – als de zaak doorgaat – aan de rechter zijn. Niets let ons echter om een eigen mening te vormen. Luister zelf: 
Het zal de meeste popliefhebbers niet zijn ontgaan: vorige week werd Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band vijftig jaar. Er kwam natuurlijk een nieuwe editie van het legendarische Beatles-album, in luxe en nog luxere varianten. Media besteedden aandacht allerlei trivia, zoals het hoesontwerp dat nooit werd gerealiseerd. Het hoogtepunt, in alle opzichten, werd gevormd door de documentaire 
The Analogues, bassist Bart van Poppel voorop, hebben het in hun hoofd gehaald om alle Beatles-albums vanaf 1967 live getrouw na te maken. En met getrouw bedoelen ze: getrouw. Niet alleen de stemmen, melodieën en harmonieën, ook alle instrumenten en geluidjes moeten precies zo klinken als op de plaat. En bij Sgt. Pepper ligt dat best ingewikkeld. Want The Fab Four trokken in de studio werkelijk alles uit de kast – strijkorkesten, klavecimbels, een mellotron, gongs, een sitar, achterstevoren spelende tapes en wat al niet meer – om hun gewaagde ideeën vorm te geven. De vier Liverpudlians wisten tijdens de opnames al dat ze de muziek nooit live zouden hoeven spelen.
The Analogues doen dat dus wel. In de documentaire zien Van Poppel gebogen over dikke boekwerken over The Beatles, op reis door Europa op zoek naar de meest obscure instrumenten. Want het moet wel echt zijn, zegt hij, dus geen synthesizers. We zien hem met medebandlid Diederik Nomden de tracks van Sgt. Pepper minutieus uitpluizen en digitaal nabootsen om ze daarna met de hele band weer helemaal analoog tot leven te wekken en tenslotte instuderen voor soepel draaiende theateroptredens met blazers en orkest. Waanzinnig.
De documentaire gaat niet in op de diepere beweegredenen van Van Poppel en de andere bandleden. Daarover mogen we fantaseren. Het is liefde voor de unieke muziek van The Beatles, dat moet wel. En het nabootsen van de ingewikkelde stukken is ongetwijfeld ook een mooie uitdaging voor deze ervaren popmuzikanten. Maar ik moest ook denken aan de Werner Herzog-film Fitzcarraldo uit 1982.
In Fitzcarraldo laat een Europese koloniaal (een meesterlijke Klaus Kinski) midden in het Amazonegebied een enorme stoomboot door lokale indianenstammen over een steile bergkam slepen, met als uiteindelijk doel om in de wildernis een opera door Caruso op de planken te brengen. De onderneming van The Analogues heeft ook zoiets maniakaals. Willen ze misschien stiekem hun grote voorbeelden naar de kroon steken door het onspeelbare album toch te spelen? En zichzelf zo onsterfelijk maken. Net als bij de koloniaal in Fitzcarraldo vertelt de blik in de ogen van Bart van Poppel niet zozeer een verhaal van ambitie maar van regelrechte obsessie.
Ons leven anno 2017 is vergeven van dingen die dreigen te verdwijnen terwijl we ze echt niet kunnen missen. Neushoorns, weidevogels, bijen. En de platenzaak, die hoort daar ook bij, vooral sinds het streamen de cd naar het tweede plan heeft verwezen. Of toch niet? Want in tegenstelling tot een grutto of Bengaalse tijger kan de platenzaak een list verzinnen om het onontkoombaar lijkende einde af te wenden.
Eerst was er de terugkeer van vinyl – dat wat ooit lp’s werden genoemd, die dingen die je op een draaitafel afspeelt – en sinds tien jaar hebben we de wereldwijde Record Store Day: één dag per jaar waarop de ‘onafhankelijke platenzaak’ feestviert, gesteund door labels en artiesten. Dit jaar valt die dag op 22 april. Ja, dat is al aanstaande zaterdag. Lees dus gauw verder.
Record Store Day kun je zien als de jaarlijkse opgeheven vuist richting de harteloze belagers van Spotify en consorten en vooral richting alle mensen die de platenzaak al hadden afgeschreven. Die vuist krijgt gestalte in een gevarieerd programma met (exclusieve) releases, meets & greets en live-acts, in zo’n 2000 platenwinkels verspreid over Amerika, Europa, Australië en Japan.
In Nederland doen ongeveer honderd platenwinkels mee, van Leeuwarden tot Maastricht en Middelburg. Er zijn vrij toegankelijke optredens van onder meer Jett Rebel, BLØF, Blaudzun, DeWolff, Hallo Venray, Lucas Hamming, Moss, Rondé en Spinvis. Op VPRO’s 3voor12 vind je 
Deze keer moet ik de Platenzaakdag helaas missen, maar de vorige edities waren een feest. Met onopgesmukte concerten op instore mini-podia. Met enthousiaste middenstanders bij wie muziekliefde in plaats van bloed door de aderen stroomt. Die het niet erg vinden als je een uurtje of wat rondneust in hun winkel voor je vindt waar je zonder het te weten naar op zoek was.
Of Record Store Day de platenzaak voor uitsterven zal behoeden valt niet te voorspellen. Maar ook als deze actie het einde alleen maar uitstelt, verdient de poging alle steun. Komt daarom zaterdag allen naar je favoriete platenzaak. Voor de sfeer van muzikale kameraadschap én voor het mooie gebaar.
In de Angelsaksische kunstwereld 
De terugkerende, tamelijk felle discussie treedt ook op in andere disciplines. Eind vorig jaar zou de identiteit van de zeer populaire Italiaanse auteur Elena Ferrante (een pseudoniem) eindelijk zijn 
Ook de popmuziek komt af en toe aan de beurt. Was het Paul Simon die in 1986 als een koloniaal de Afrikaanse muziekschatkist zou hebben geplunderd voor zijn comeback-album Graceland, vorig jaar stonden de witte Chris Martin (Coldplay) en de zwarte Beyonce 
Er zijn vele kanttekeningen en nuances te plaatsen bij dit debat, maar de centrale vraag is: kan een lid van een bevoorrechte groep zich inleven in (een lid van) een minder bevoorrechte bevolkingsgroep? En vervolgens: mag zo iemand wel over zo’n onderwerp schrijven? De communis opinio lijkt in beide gevallen steeds meer te neigen naar ‘nee’ als antwoord. Naar mijn stellige overtuiging ten onrechte.
Allereerst geloof ik dat het de goede zaak niet verder helpt als je kunstenaars op basis van afkomst uitsluit van bepaalde onderwerpen. Belangrijker is dat dat ‘nee’ zo ontzettend onaantrekkelijk is. Het lijkt het einde van het geloof in elke mogelijkheid van empathie te impliceren. En vooral een legitimatie te zijn om je collectief op te sluiten in de eigen groep en het eigen gelijk.
Maar het allerbelangrijkste voor mij is misschien toch wel dit: zonder de toe-eigening van de blues – die trouwens aardig wat Europese volksmuziek in zich had opgezogen – hadden we 
Het jaar is nauwelijks begonnen, de lucht hangt nog vol kruitdampen en oliebollenwalm. Men wrijft zich in de ogen, verwenst de champagne en vraagt zich af hoe lang de goede voornemens goed zullen blijven. Dit moet ook ongeveer de situatie zijn geweest toen Court & Spark van Joni Mitchell op 1 januari 1974 op de wereld werd gezet.
De Canadese singer-songwriter was eind jaren 60 neergestreken aan de westkust van de VS. Met haar intrigerende melodieën en persoonlijke teksten maakte ze in het flowerpowertijdperk snel furore, scoorde zelfs hitsingles als ‘You Turn Me On, I’m a Radio’ en 
Tussen 1968 en 1972 produceerde Mitchell (1943) elk jaar een album, met toenemend commercieel en artistiek succes. In 1973 besluit ze het aantal optredens echter drastisch terug te brengen en besteedt ze een groot deel van haar tijd in de studio. Wat ze daar allemaal doet wordt aan de startstreep van 1974 duidelijk.
Op Court & Spark is Mitchells vertrouwde sobere folksound van zang, akoestische gitaar en piano verrijkt met drums, bas en elektrische gitaar, aangevuld met blazers, percussie, fluiten en strijkers. Gerenommeerde sessiemuzikanten als Larry Carlton en Joe Sample verlenen hun diensten, en het meest opvallend zijn de jazzinvloeden die de muziek doordesemen.
Elk liedje op dit album lijkt je mee te nemen op een grillige trip met onbekende bestemming. Met verbazing lees je op de hoes dat de nummers meestal maar zo’n drie minuten duren. Als een vakantie van twee weken die voor je gevoel een half jaar heeft geduurd. Luister maar eens naar de 
Net als Blue van drie jaar eerder bevat Court & Spark bijna louter hoogtepunten, maar de toon is lichter, met onder meer het poppy ‘Help Me’ en het jazzy ‘Raised On Robbery’, beide op single uitgebracht. Het absolute prijsnummer is voor mij 
Van alle jazzfolkplaten die Mitchell zou maken, is Court & Spark me het dierbaarst, mogelijk omdat de spanning tussen de strenge ambachtelijkheid van folk- en popsongs en de muzikale vrijheid van de jazz hier maximaal is. Het is daarmee ook een gedurfde plaat. Joni Mitchell stond met haar ene been nog in de popwereld met zijn strakke regels, met het andere stapte ze zelfbewust de vrijheid in. De releasedatum moet symbolisch bedoeld zijn. Moge Court & Spark nu, 43 jaar later, een inspiratie zijn voor ons in 2017.
Het is weer lijstjestijd, en Goeie Nummers kan en wil niet achterblijven. Bedenk wel dat ik maar een fractie van het totale aanbod van 2016 beluisterde. En dat nog eens teruggebracht tot een top-5, voor mij nog steeds de ideale lengte van een lijstje.
Een paar bijzondere platen misten de eindselectie op een haar, zoals Take Me To the Alley (Gregory Porter), 22, A Million (Bon Iver), Like An Arrow (Blackberry Smoke), Malibu (Anderson.Paak) en At Swim (Lisa Hannigan). En helaas zitten er geen Nederlanders bij. Wel veel oude namen. Mannen – ja, allemaal mannen, het zij zo – die laten horen dat ze nog steeds relevant zijn, plus nog een paar relatieve nieuwelingen:
Paul Simon – Stranger to Stranger. Dat iemand zichzelf in een muziekcarrière van ruim vijftig jaar zo kan blijven vernieuwen, van Simon & Garfunkels Wednesday morning, 3 A.M. naar deze ritmische wereldmuziek. En steeds op zo’n hoog niveau. Om nog maar niet te spreken over zijn fantastische optreden in de Ziggo Dome afgelopen oktober. Voorbeelden: 
Van Morrison – Keep Me Singing. Fijn groeiplaatje van de Belfast Cowboy. In tegenstelling tot Simon blijft Morrison op zijn 33
Ryley Walker – Golden Sings That Have Been Sung. Kruis Morrison uit de tijd van Astral Weeks met Tim Buckley en doe er een schepje 21e eeuw bij, dan heb je Ryley Walker. Verschil is dat de jonge Amerikaanse folkjazz-zanger ook een prettig gestoord gevoel voor humor heeft. Voorbeeld: 
Hiss Golden Messenger – Heart Like a Levee. Deze eenmansgroep uit North Carolina viel voorgaande jaren net buiten de top-5. Ditmaal natuurlijk niet. Er blijkt niet alleen country en gospel door de aderen van M.C. Taylor te stromen, een verse injectie soul doet wonderen voor zijn meeslepende songs. Voorbeeld: 
Teenage Fanclub – Here. Na een radiostilte van zes jaar nam het Schotse vijftal, dat in 1991 doorbrak met Bandwagonesque, hun tiende plaat op. Het resultaat: twaalf gitaarpoppareltjes met messcherpe samenzang en melodieën die ongeveer na tweeënhalf keer luisteren met volle kracht toeslaan. Voorbeeld: 
Onlangs sprak ik iemand wiens dochter enorm opzag tegen de kerstperiode. Niet uit afkeer van huiselijke gezelligheid, maar omdat ze in een winkel werkte en daar de hele dag kerstliedjes moest aanhoren. Denk je eens in: ‘Last Christmas’ (Wham!), ‘All I Want for Christmas Is You’ (Mariah Carey), ‘White Christmas’ (Bing Crosby) en nog meer van dat soort werk, en dat in een oneindig lijkende loop. Die beproeving gun je zelfs je ergste vijand niet.
Het nadeel van kerstnummers is sowieso dat ze vaak geraffineerd en mierzoet zijn en daardoor vreselijk in je kop blijven hangen. Maar het ergste is nog wel dat ze ook een verbod uitstralen op elke andere emotie dan een positieve. Zo’n verbod alleen al is genoeg om chagrijnig en rebels van te worden. En dat laatste mag natuurlijk helemaal niet met Kerst!
Dat het ook anders kan, zien we bij Steve Earle (1955). De bebaarde Texaan produceerde sinds 1986 niet alleen ruim twintig albums vol authentieke country, folk en rock, maar maakte ook naam als activist, onder meer tegen de doodstraf. Zijn album El Corazon uit 1997 bevat een van de meeste bezielde kerstsongs die ik ken: 
Woody Guthrie (1912-1967), de aartsvader van de protestzangers, schreef onder meer het klassiek geworden 
‘Christmas in Washington’ prijkt veelvuldig op Earles setlist bij concerten. Soms laat hij het nummer voorafgegaan door een lange inleiding waarin hij, boven het getokkel van zijn gitaar, levende artiesten en activisten aan het vaste rijtje namen toevoegt. Daarom is het ondanks de zware inhoud een echt kerstnummer: de toekomst is duister, maar uiteindelijk zijn er helden, vroeger en nu, er zijn dingen die het waard zijn om voor te vechten – en er is hoop.