Deze week verschenen in verschillende media artikelen naar aanleiding van de 50^ste verjaardag van Joni Mitchells iconische album Blue. Volgens muziekblogger Bob Lefsetz staat Blue, hoewel het bij verschijning geen groot verkoopsucces was, in het rijtje The White Album van The Beatles en Blonde on Blonde van Bob Dylan, maar is het coherenter dan het eerste en muzikaler dan het tweede. In The New York Times vertellen 25 artiesten over de impact van het album op hun eigen werk, waarbij ze onder meer wijzen op de humoristische kanten van Blue, dat toch bekendstaat als uiterst melancholiek.

Ik maakte eind jaren 70 kennis met Joni Mitchell via haar album Hejira. Pas daarna hoorde ik haar andere werk, van de folk van Clouds tot de jazz van Mingus. Voor mij is Blue Mitchells pièce the résistance. Het langgerekte woord uit de titeltrack – een van mijn favoriete kippenvelnummers – is wat ik het vaakst voor me uit neurie als ik in een nadenkende stemming ben. Blue is de plaat die ik mensen aanraad als ze de Canadese artieste willen leren kennen – of als ik vind dat ze dat zouden moeten doen.

En nou denk je misschien dat Blue zich, omdat het zo’n magische plaat is, niet laat analyseren. Dat denk ik toch niet. Het is ook gewoon een heel slimme en handige plaat, ambachtelijk gemaakt volgens de regelen der kunst – terwijl het die regels tegelijkertijd doorbreekt. En ik vind het leuk om het daar eens over te hebben.

Slim en handig. Een zangeres met eigen liedjes, bijna alleen begeleid door gitaar of piano, dat kan eentonig worden. Daarom wordt de gitaar (A Case of You) afgewisseld met de piano (River), en staan gedragen ballades als Little Green naast meer upbeat liedjes als Carey. En ook fijn: afgezien van het titelnummer staan de melancholieke liedjes in de ‘vrolijke’ majeur-toonladder, zodat ze toch iets opwekkends houden, en bovendien hebben ze bijna allemaal een andere toonsoort (E, F#, A, B, C, enzovoort). Dit lijken misschien allemaal nerd-achtige muzikantendingetjes, maar ze zijn vast bewust toegepast – en ze hebben effect.

Het ambacht. Wij popliefhebbers zien artiesten altijd pas als ze bekend worden, maar meestal hebben ze op dat moment al een heel muziekleven achter zich. Zo ook bij Joni Mitchell (1943). Blue (1971) was haar vierde album, na Songs For A Seagull (1968), Clouds (1969) en Ladies of the Canyon (1970). Daarvoor had ze vanaf 1964 eindeloos getourd in het folkcircuit van de noordelijke staten van de VS, zoals David Yaffe schrijft in zijn Mitchell-biografie Reckless Daughter. Die harde leerschool en de zelfverzekerdheid die dat oplevert hoor je terug op Blue.

Originaliteit. Op Blue zitten we dichter op iemands huid – of zelfs eronder – dan we gewend zijn. ‘Ik eiste van mezelf een grotere en diepere eerlijkheid in mijn liedjes,’ zei Joni hierover ooit in een interview. We zien de binnenkant van de zangeres, haar twijfels en verlangens, en we verwonderen ons vervolgens over de gelijkenissen met onze eigen binnenwereld. En ondertussen zijn we ook op een zinnenstrelende reis, we zijn in Amsterdam, Rome, Spanje, Frankrijk, Detroit, Californië, Canada, de Middellandse Zee (‘The wind is in from Africa, and last night I couldn’t sleep‘). Blue vormt, net als Hejira, dat vijf jaar later verscheen, een verslag van een omzwerving die tegelijkertijd een zoektocht naar de eigen identiteit is.

De magie. Schrijven over muziek is als dansen over architectuur, zegt men. Dus hoe zou je ooit iets over de magie van Blue kunnen zeggen? Misschien kun je beter gewoon gaan luisteren. Maar dat vind ik al te makkelijk, ik zoek toch altijd naar een sleutel. En er zit duidelijk iets spannends in deze plaat. Mitchell groeide als artieste op in de folktraditie maar zocht meer vrijheid. Gaandeweg liet ze steeds meer jazz in haar muziek toe, veranderde de standaard-akkoorden van de folk in wat ze zelf haar ‘chords of inquiry’ noemde, zoekende of onderzoekende akkoorden. Op Court & Spark (1975) zou ze definitief oversteken naar de jazzfolk of -pop. Op Blue staat ze op een tweesprong. Het is ook die spanning die het album magisch maakt.

Maar ik denk dat het album vooral betovert door wat wordt weggelaten, door wat wordt gesuggereerd. Joni trekt ons eerst haar intieme, eenzame wereld in. Eenmaal daar aangekomen worden we onbewust verleid om haar woorden en sobere klanken aan te vullen met onze eigen kleuren, penseelstreken, beelden, geuren, gevoelens. Blue is een onnavolgbare reis naar binnen, even individueel als universeel. Magisch. Of ach, wat blaat ik nou allemaal, luister maar gewoon.