2015

Het swingendste kerstalbum ooit

hoes Merry Christmas Bing Crosby In Europa wordt het genre niet heel serieus genomen, maar in Amerika telt een artiest zonder kerstalbum niet echt mee. Van Bing Crosby en Ella Fitzgerald tot Bob Dylan, Sufjan Stevens en vele anderen, ze wijdden allemaal een volledige langspeler aan het onvermijdbare feest in de donkerste dagen van het jaar. Logisch, want zo’n cadeauperiode moet je als artiest nooit laten lopen. Belangrijker nog is dat de muzikant zo onmisbare ceremoniële functie kan vervullen: hij markeert een punt in de alsmaar voortschrijdende tijd en brengt verschillende generaties samen.

hoes It's a Holiday Soul Party Niet elke geserveerde muzikale kerstmaaltijd is overigens even goed verteerbaar, want mierzoete strijkers en engelachtige koortjes kunnen de pret aardig bederven. Voor mij in elk geval wel. De prijs voor de meest swingende en opwekkende kerstplaat aller tijden moet in elk geval gaan naar het album It’s a Holiday Soul Party van Sharon Jones & the Dap-Kings.

Sharon Jones (1956-2016), opgegroeid in de Newyorkse wijk Brooklyn, brak pas door op haar 40^e door nadat ze onder meer de kost had verdiend als gevangenbewaarder op Rikers Island. Die ommekeer kwam toen ze werd ontdekt door de old school soulband die zou uitmonden in de Dap-Kings (en die Amy Winehouse onder meer zouden begeleiden op ‘Rehab’).

In 2002 verscheen het debuutalbum Dap Dippin’ with Sharon Jones and the Dap-Kings, stevig geworteld in de soul- en funktraditie van de jaren 60, begin 70. Denk aan de sound van het roemruchte Stax-label, met artiesten als Carla Thomas, Otis Redding en Sam & Dave: een hechte ritmesectie, vette blazers, een Steve Cropper-gitaartje en gloedvolle koortjes, en een leadzangeres die je onweerstaanbaar meesleurt door alle hoogte- en dieptepunten van het menselijk bestaan.

Sharon_Jones_and_the_Dap_Kings_-_Group_Shot_by_Jacob_Blickenstaff Deze aanpak hanteerden Jones en haar Dap-Kings gelukkig ook op It’s a Holiday Soul Party, hun 7^e album inmiddels. Soul zoals soul bedoeld is – zelfs de verplichte tamboerijns en kerstklokjes hangen precies op de juiste plek tussen bekkens en koper. Een fraaie bluesy kerstsong als Please Come Home For Christmas van Charles Brown uit 1960 wordt liefdevol opnieuw opgetuigd. Ain’t No Chimneys In The Projects plaatst de kerstgedachte in een actuele maatschappelijke context en uitgerekend het afgekloven White Christmas komt als herboren uit de soulwasstraat.

soulfeest jaren zeventig Is het retro? Ik denk het wel. Is dat erg? Helemaal niet. Sharon Jones & the Dap-Kings toveren de knusse maar ook wat benauwende kerstdagen moeiteloos om in een dampend feest dat je ziel en je lijf alle hoeken van de kamer laat zien. Dat is nog eens een ander soort kerstfeest. Check ‘em out.

5 rock & roll-remedies

De succesvolle Zwitsers-Britse filosoof Alain de Botton publiceerde in 2013 het boek Kunst als therapie en demonstreerde die medicinale werking een jaar later aan de hand van diverse schilderijen in ons eigen Rijksmuseum. Nou wil ik best even meegaan in die gedachte, maar als er één kunstvorm is met genezende krachten, dan is dat natuurlijk de popmuziek, met haar combinatie van meeslepende klanken en kernachtige poëzie die recht naar het hart gaat. Daarom hier 5 manieren waarop de rock & roll ons kan helen.

Last van verveling? Popsongs leiden je vaak fantastisch af van alle narigheid in de wereld. Het is niet voor niets dat ziekenhuizen op kinderenafdelingen tegenwoordig zelfs DJ’s inzetten – zie foto. Voor de gewone huis-, tuin- en keukenlamlendigheid werkt het natuurlijk ook prima. Hoe over-de-topper, hoe beter. Neem bijvoorbeeld Paradise by the Dashboard Light van Meatloaf. Tweemaal daags.

Moeite om op gang te komen? In zijn boek Musicophilia vertelt de onlangs overleden neuroloog Oliver Sacks prachtig hoe muziek met Parkinsonpatiënten kan doen waartoe woorden en medicijnen niet in staat zijn: hen in beweging krijgen. Deze wonderbaarlijke therapie is overigens ook breed inzetbaar bij alledaagse opstartproblemen. Begin de ochtend met een shot Gimme Shelter van Angelique Kidjo of ‘Uptown Funk’ van Mark Ronson/Bruno Mars.

Verscheurd door verdriet? Muziek kan ons beschutten als een warme deken. Soms zijn de klanken van instrumenten al voldoende, maar op andere momenten heb je de stem van een medemens nodig. En sommige stemmen in de popmuziek bezitten een troostende kwaliteit waar geen pijnstiller tegenop kan. Probeer eens James Taylor met You Can Close Your Eyes.

Gekrenkt, gefrustreerd, bezorgd? Dat is wel een van de moeilijkste. Als ‘Don’t Worry, Be Happy’ van Bobby McFerrin niet baat, heb je waarschijnlijk zwaarder geschut nodig. Dan is het tijd om de duivel recht in de ogen kijken. Volg het recept van Raymond van het Groenewoud en zing met hem: Trek het je niet aan.

Onrustig, een vage ontstemdheid? Daarvoor hebben we altijd nog Little Feat. Niet alleen funkrockt deze Southern-Rockband op onnavolgbare wijze, in 1974 maakten de mannen met dit Goeie Nummer voorgoed duidelijk hoe ver en diep de helende krachten van de rock & roll reiken.

Er kan maar één conclusie zijn: popmuziek is beter dan pillen.

Het geheim van Dylan

Popjournalist Nick Cohn noemde hem in 1969 ‘a minor talent with a major gift for self-hype,’ en collega-muzikant Joni Mitchell bekritiseerde hem twee jaar geleden onder andere om zijn gebrek aan originaliteit. Vraag echter aan popliefhebbers wie volgens hen de grootste der artiesten is, en de naam van Bob Dylan zal vaak vallen. Maar waar zit die grootsheid van Dylan dan precies in? Dat is niet zo gemakkelijk te beantwoorden.

Puur muzikaal is het werk van Robert Zimmerman (Minnesota, 1941), zoals Dylan officieel heet, immers niet hemelbestormend. Hij zet in feite alleen de rijke folk- en bluestraditie van zijn land voort, aangevuld met wat rock, jazz, gospel en country – en zijn melodieën beklijven doorgaans nauwelijks. Sommige mensen, zoals wijlen Martin Bril, rekenen Dylans stem en zijn kenmerkende frasering tot diens ultieme wapen, maar hele volksstammen moet juist niets hebben van zijn nasale, schurende stemgeluid.

Tekstueel is His Bobness natuurlijk wél groots: persoonlijk, fel, poëtisch en rauw tegelijk, zoals niemand vóór hem dat deed. Iemand met de allure ook van een ziener, wiens liedjes uit een oerbron of uit een ver verleden lijken te komen. Toch zijn er gemakkelijk tekstdichters te vinden die zich preciezer, pregnanter of inventiever uitdrukken, zoals Randy Newman of Paul Simon. En soms is Dylan, met zijn grote woorden, gewoon larmoyant.

Schuilt het geheim er misschien simpelweg in dat Dylan glorieerde in de jaren dat popmuziek nog een maatschappelijke kracht was om rekening mee te houden, toen een muziekvoorkeur meteen ook een ideologisch standpunt inhield? En dat hij, in tegenstelling tot Elvis, Hendrix en Beatles, door zijn lange carrière als enige legende is overgebleven?

Het zou kunnen, maar dan zien we toch iets over het hoofd: Dylans wederopstanding. Waar artiesten als de Stones, Stevie Wonder of Prince hun artistieke hoogtijdagen nooit meer konden doen herleven, herrees de oude meester vanaf de eeuwwisseling uit zijn as. Albums als Time Out Of Mind (met onder meer Love Sick en Make You Feel My Love) en Modern Times kunnen zich meten met zijn werk uit de jaren 60.

Vorige week donderdag zag ik de oude bard in levenden lijve in het Amsterdamse Carré, als onderdeel van zijn Neverending Tour. En toen ik hem daar in die theatrale ambiance zag optreden, dacht ik opeens iets van Dylans raadsel te doorgronden: het is niet zijn muziek, teksten of stem, noch zijn vernieuwingsdrang of lange staat van dienst – het is zijn persoonlijkheid. Op dat podium stond iemand die wel een buiging maakt naar zijn helden Woody Guthrie, Hank Williams en Robert Johnson, maar die verder alleen verantwoording aflegt aan zichzelf. Dat voel je, en dat wekt het ontzag dat alleen de grootsten deel valt.

Wanderlust en heimwee – Eilen Jewell

Ze wordt wel vergeleken met roots-artiesten als Gillian Welch, Jolie Holland en Lucinda Williams, en haar stijl wordt meestal aangeduid als country-noir, vanwege de druppels rockabilly, toefjes jazz en scheuten blues die zijn toegevoegd. Maar Eilen Jewell is wat mij betreft vooral zichzelf, een singer-songwriter die haar eigen mix heeft samengesteld uit de botsing tussen romantiek en de harde werkelijkheid.

Eilen Jewell (Idaho, 1979) was een toevallige ontdekking tijdens het South-By-South-Westfestival in Austin, Texas in 2007. Daarna zag ik de frêle Amerikaanse diverse keren in ons land optreden: een frisse, onopgesmukte verschijning, onveranderlijk gekleed in een zwart jurkje, een bescheiden ketting om de hals – quietly elegant, zoals de Britten zeggen. Na een afwezigheid van twee jaar – onder meer het gevolg van haar nieuwe ‘16-month old boss’, zo meldde ze – toonde ze onlangs tijdens het Ramblin’ Roots-festival hoe ze is gegroeid als zangeres, performer en songsmid.

Jewells liedjes zijn tijdloze verhalen over verlangen en veerkracht, waarin het taaie, ruige landschap van haar geboortestreek steeds doorschemert. Je ziet de uitgestrekte prairies voor je, de bergen in de verte, een close-up van de eenzame reizigster in een Greyhoundbus. Zelf noemt ze ‘wanderlust’ het woord dat haar levensgevoel het beste uitdrukt, maar in haar stem hoor ik naast het verlangen naar de verte op de een of andere manier ook altijd de wens om naar huis te mogen terugkeren.

Op de plaat en het podium weet Jewell zich gesteund door een strakke band – en door een fenomenale gitarist: Jerry Miller. Miller is zo’n geweldenaar die zich dienstbaar kan opstellen maar zijn karakteristieke Gretsch ook kan laten stuiteren, pirouettes maken en vuur spuwen. En van tevoren weet je nooit wat het gaat worden. Kijk en luister maar naar Mess Around.

Maar Jewells grootste kracht is haar stem. Een stem die in eerste instantie bijna té gewoon klinkt, maar zich dan bijna onopgemerkt een weg naar binnen baant. En je niet meer loslaat. De invloed van Billie Holiday, een van haar grote voorbeelden, is onmiskenbaar: de woorden lijken steeds net te laat te komen, Jewell klinkt soms zelfs enigszins ‘onder invloed’. Misschien komt daar die heimwee vandaan.

Maar wat zit ik toch allemaal te schrijven? Luister en kijk toch gewoon. Bijvoorbeeld naar het bitterzoete Where They Never Say Your Name van Letters From Sinners & Strangers (2007). Of het slepende Santa Fe van Queen of the Minor Key (2011). Of naar Worried Mind, van het recente Sundown over Ghost Town, het meest recente album van Eilen Jewell. Check her out.

Het mooiste lied over vriendschap

Ontelbare liedjes zijn er gemaakt over de romantische liefde, maar verbazingwekkend weinig over de liefde die vriendschap heet. Uit het hoofd tel ik ze op de vingers van één hand: ‘Waiting on a friend’ (Stones), ‘Hello, Old Friend’ (Eric Clapton). ‘Old Friends’ (Simon & Garfunkel), ‘With a little help from my friends’ (Beatles) en ‘You’ve got a friend’ (Carole King). Oké, ik heb nog een vinger nodig – maar die is dan wel meteen bestemd voor het mooiste vriendschapslied dat ik ken: May You Never, van de Britse singer-songwriter John Martyn.

Het lied begint meteen al fantastisch. Vanuit het niets, ondersteund door een enkele akoestische gitaar, glijdt Martyns omfloerste stem het nummer in:

‘May you never lay your head down, without a hand to hold / May you never make your bed out in the cold / You’re just like great strong brother of mine / And you know that I love you true.’

Alsof zijn lied zelf een wapen is om zijn broeders tegen alle onheil te beschermen. De tegendraadse troubadour (1948-2009) zorgt er tegelijk voor dat het lied niet klef wordt: hij weet dat vriendschap pas iets betekent als niet iedereen jouw vriend is (‘You never talk dirty behind my back and I know that there’s those that do’) en dat elk geluk in een oogwenk kan verkeren in zijn tegendeel:

‘May you never lose your temper, if you get in a bar-room fight / May you never lose your woman overnight.’

John Martyn was een rusteloze en onstuimige ziel, die zijn vernieuwende folk mengde met uiteenlopende stijlen als dub, rock en jazz. Hij had ook een donkere melancholische inslag, worstelde met drugs en drank en had naar eigen zeggen moeite om ‘hoofd en hart’ in balans te houden. Misschien is het veelzeggend dat hij zijn vrienden in het refrein van ‘May You Never’ een opdracht meegeeft die, zoals bij levenslessen meestal het geval is, evenzeer aan de afzender zelf gericht lijkt:

‘Please won’t you please won’t you bear it in mind: / Love is a lesson to learn in our time / Please won’t you please won’t you bear it in mind for me.’

‘May You Never’ doet wat alle goede folksongs doen: mensen verbinden, over de eeuwen of andere grenzen heen. Zodat we toch iets mogen begrijpen van ons raadselachtige bestaan. Zodat we ons begrepen en gekoesterd kunnen voelen. Dit nummer is daarmee ook een prachtig statement om, zoals ik een tijdje geleden mocht ervaren, tijdens een feest met vrienden live te laten weerklinken. Houd dat alsjeblieft in gedachten.

Kippenvel – ‘A Thousand Years’ van Sting

Nu we het de laatste tijd toch over helden met een reputatieprobleem hebben (de Stones, U2) kan Sting er ook nog wel even bij. Net als bij Bono zijn muziekmaken en wereldverbeteren bij de Engelsman onlosmakelijk met elkaar verbonden. En die combinatie valt meestal niet zo goed bij popjournalisten en -fanaten.

Maar voor wie zich concentreert op de muziek, is er bij Sting (geboren als Gordon Sumner, Newcastle, 1951) veel te genieten. Weinig artiesten combineren zulke spannende ritmes met zulke ongelooflijk lekkere melodieën. Oké, soms gaat hij over de top, in prekerige nummers als ‘Russians’ of ‘Children’s Crusade’. Maar veel vaker neemt hij zijn luisteraars mee op een souljourney die – tenminste wat mij betreft – niet lang genoeg kan duren: ‘If I Ever Lose My Faith in You’, ‘Fields of Gold’, ‘So Lonely’, om er maar een paar te noemen.

A Thousand Years [loud playing recommended] van zijn album Brand New Day (1999) is ook zo’n fantastische track. Op het eerste gehoor een liefdeslied. ‘I may have lived a thousand lives, a thousand times / I could shed another million tears, but only one thruth to face […] I still love you, I still want you.’

De herhaling, de duizelingwekkende getallen, de bezwerende cadans, het neemt je langzaam mee. In het derde couplet verdwijnen de cijfers: ‘I may be numberless, I may be innocent / I may know many things, I may be ignorant / […] I could be cannon food, destroyed a thousand times / Reborn as fortune’s child to judge another’s crimes.’ En ook dan staat die ene waarheid nog steeds overeind: I still love you / I still want you […] On and on the mysteries unwind themselves / Eternities still unsaid / ‘Til you love me.’

Waar gaat het over? De aardse liefde lijken we inmiddels ver achter ons te hebben gelaten, de persoon van de zanger lijkt hier bijna op te lossen in het niets – of juist in het alles. Het doet me denken aan het werk van de 13^e-eeuwse dichteres en mystica Hadewijch, waarin de hartstochtelijke liefde tot God wordt beschreven in de wereldse termen van de hoofse liefde. Ook Hadewijchs poëzie staat bol van een verlangen dat verlossing zoekt in het opgaan in een groter geheel.

In ‘A Thousand Years’ lijkt het uiteindelijk evenzeer over de ziel te gaan als over het lichaam. Of is dat uiteindelijk ook één en hetzelfde, op de plek waar alles opgaat in het grote geheel? Hoe het ook zij, dit is wat muziek ook kan doen. Je helemaal wegzingen van jezelf. Zoals Sting dat hier doet. Kippenvel.

Lang genoeg leven om te leren leven

Afgelopen zondag zag ik in de bioscoop Amy, de veelbesproken documentaire over het leven van Amy Winehouse. Toen ik twee uur later weer buiten stond, was ik behoorlijk door elkaar geschud. Vragen die in de film vaak onuitgesproken werden gesteld, spookten door mijn hoofd.

Allereerst de schuldvraag. Want wie was nu eigenlijk verantwoordelijk voor Amy’s ondergang? Was het haar echtgenoot Blake Fielder-Civil, de flierefluitende flapdrol die haar harddrugs leerde gebruiken? Haar vader Mitch, die meer oog had voor zijn eigen welzijn dan dat van zijn dochter? Het zijn allebei goede kandidaten, maar je kunt ook denken aan haar opportunistische manager of aan de papparazzi-hyena’s. Of misschien was het uiteindelijk, zoals zo vaak, een totaal van factoren, waarvan Amy zelf uiteindelijk de belangrijkste was.

Het is ook wel erg gemakkelijk om achteraf en vanaf de zijlijn te oordelen. Amy’s leven lijkt toch het meest – of is dat ook wijsheid achteraf? – een disaster waiting to happen, een pure tragedie. Back To Black, zoals Amy zelf al zong. De schuldvraag wijkt al snel voor ontroering en medelijden. De meeslepende nummers in de soundtrack – sommige overbekend, maar ook enkele voor mij onbekende nummers – maken de beklemming soms zo groot dat je de zangeres wel zou willen oppakken om haar tegen zichzelf en al het andere kwaad in de wereld te beschermen.

Amy Winehouse, zo wordt wel duidelijk, kreeg van jongs af aan thuis onvoldoende tegengas van haar moeder, en haar vader schitterde vooral door afwezigheid. Ze was ook verslavingsgevoelig en viel voor de verkeerde mannen. Er gaapte een ongelooflijke kloof tussen haar muzikale talent en haar vaardigheid om om te gaan met de roem, de druk en de verleidingen. De oude jazz-crooner Tony Bennet, die niet lang voor Amy’s dood een duet met haar opnam, vat het het mooiste samen: ‘Als je geluk hebt, leef je lang genoeg om te leren leven. Die tijd kreeg Amy niet.’

Ik ging ook nadenken over mijn eigen rol als popfan of als consument van roddelnieuws. Want ik kan niet ontkennen dat dat ook voor mij een bepaalde bekoring heeft; misschien heb ik zelfs wel eens gelachen om een Amy Winehouse-grap van Jay Leno of een andere lolbroek. Het zou allicht iets helpen als we voortaan die roddelbladen links lieten liggen.

Amy zet je aan het denken en sleurt je mee door het – te korte – leven van de waarschijnlijk grootste zangeres van deze eeuw. Check it out.

Haalt kennis de magie uit de muziek? (Part 2)

Het blogbericht op Goeie Nummers van vorige week ging over de vraag of we minder van muziek kunnen genieten als we er veel vanaf weten. En over wat die terugkerende, o zo gewoon lijkende vraag zegt over de plaats die muziek in ons leven inneemt.

Op de een of andere manier heb ik het gevoel dat die vraag wordt gesteld omdat we bang zijn voor (te veel) kennis over muziek. Bang, ja. Het terugkerende karakter doet immers sterk denken aan een bezwering. Elke interviewer herhaalt de vraag, als een ritueel, de geïnterviewde geeft hetzelfde voorspelbare antwoord, dat uiteindelijk toch niet helemaal overtuigt. Waarna het spel opnieuw moet worden opgevoerd.

Als dat waar is, waar zijn we dan precies bang voor? Zien we het opdoen van muziekkennis misschien als het eten van een verboden vrucht, waardoor de muzikale genade voorgoed buiten ons bereik komt? Klinkt op het eerste gezicht misschien wat vergezocht, maar toch niet ongeloofwaardig. Want het begrijpen (ratio) kan vervoering en ontroering (emotie) gemakkelijk in de weg zitten. Terwijl dat is juist wat we zoeken in muziek: emoties. Emoties die ons wegvoeren van de vergankelijke plek waar we zijn, weg van zorgen of moeilijke gedachten. Emoties ook die maken dat de wereld nooit meer hetzelfde is als daarvoor.

Of dit de definitieve verklaring is voor de terugkerende vraag naar de schadelijke invloed van muziekkennis, weet ik niet. Maar een aanwijzing daarvoor kunnen we wel vinden in de popmuziek zelf. Bijvoorbeeld bij de Britse band Prefab Sprout en hun bijzondere album ‘Let’s Change The World With Music’ (2009). Singer-songwriter Paddy McAloon wijdt deze plaat geheel aan de ‘transformerende’ kracht van muziek, met als mooiste voorbeeld I Love Music. Laat je bezweren, zou ik zeggen.

Iets meer huwelijk graag

De popmuziek kent heel veel liedjes – zelfs hele albums – over het einde van relaties. Daar schreef ik al eens over. Ook het hartstochtelijke prille begin komt geregeld uitgebreid aan bod, zoals op I Love You Honeybear van Father John Misty, een bijzonder groeibriljantje. Maar waarom zijn er eigenlijk zo weinig liedjes die gaan over de situatie waar zo veel mensen zich een groot deel van hun volwassen leven in bevinden: de min of meer stabiele relatie – al of niet met dezelfde partner?

Aan de andere kant, misschien is dat wel logisch. Rock-‘n-roll richt zich natuurlijk van oudsher op het uitzonderlijke. En als er weinig schokkends gebeurt, is er minder te melden. Een goede langdurige relatie is met andere woorden leuker om te hebben dan om over te zingen en naar te luisteren.

Toch vraag ik me af of het niet eens tijd wordt om dit taboe te doorbreken. Het is vreemd dat een laagdrempelige kunstvorm als de popmuziek zo’n groot deel van de menselijke ervaring links laat liggen. In een bestendige liefdesrelatie komen toch ook volop momenten van hoop, twijfel, verrukking en inzicht voor? Om nog maar niet te spreken van herkenbare conflicten en mooie oplossingen. Die passen echt wel in een mooi liedje. Nu de popmuziek inmiddels zelf de leeftijd des onderscheids heeft bereikt, is het hoog tijd om wat meer huwelijk toe te laten.

Er zijn artiesten die laten zien dat het wel degelijk kan. Paul McCartney bijvoorbeeld – die is er zelfs zo’n beetje specialist in. Als Beatle bedreef hij al opgewekt huwelijkstherapie met het nog immer fris klinkende We Can Work It Out. Later vierde hij het gezinsleven in nummers als Put It There, This One en We Got Married (alle drie op Flowers In The Dirt, 1989).

Eric Clapton kan het ook. Hij schreef een nummer dat ik lang heb verafschuwd: Wonderful Tonight. Een eenvoudig en herkenbaar verhaaltje over een stel dat samen naar een feestje gaat en weer thuiskomt. Veel bijzonders gebeurt er niet. Behalve dat de ik-figuur, de man, beseft hoezeer hij zijn geliefde waardeert – en dat ook tegen haar zegt. Wonderful Tonight is misschien wat zoet, maar het werkt ontegenzeggelijk.

Er zijn vast meer van dit soort goeie nummers – of zelfs hele albums – die de waarde van de lange betekenisvolle relatie vertolken. Heb je een goeie tip, deel hem op dit blog!

Kippenvel – Waist Deep in the Big Muddy

In 2014 verleed, op 94-jarige leeftijd, de Amerikaanse singer-songwriter en activist Pete Seeger. In memoriams vermeldden onder meer zijn beroemde versie van de traditional ‘We Shall Overcome’, waarmee hij de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging een hart onder de riem stak. Seeger liet ons ook klassiekers na als ‘If I Had A Hammer’, ‘Where Have All The Flowers Gone?’ en ‘Turn, Turn, Turn’. Liedjes waarvan je je nauwelijks kunt voorstellen dat ze er ooit níet geweest zijn.

Een van de meest indringende anti-oorlogsnummers die ik ken is Seegers Waist Deep in the Big Muddy, een huiveringwekkend verhaal over een legerpeloton op nachtelijke oefening in de staat Louisiana tijdens de Tweede Wereldoorlog. De kapitein beveelt zijn zwaar bepakte soldaten een rivier over te steken. Maar de rivier is dieper dan gedacht – het water reikt de mannen eerst tot hun knieën, dan hun middel en dan hun nek. Ondanks de verstandige tegenwerpingen van zijn sergeant jaagt de kapitein zijn mensen verder het moeras in: ‘the big fool said to push on.’

Als de maan achter een wolk verdwijnt, is de kapitein opeens verdwenen, zijn helm drijft op het water. De sergeant voert de manschappen terug naar een veilige plek. Het ontzielde lichaam van de kapitein vinden ze later terug in het drijfzand.

Dan, in het een-na-laatste couplet, spreekt de zanger de luisteraar rechtstreeks toe:

‘Now I’m not going to point any moral — / I’ll leave that for yourself. / Maybe you’re still walking, you’re still talking, / You’d like to keep your health. / But every time I read the papers, that old feeling comes on, / We’re waist deep in the Big Muddy / And the big fool says to push on.’

Seeger schreef het nummer in 1967. Hij verwijst niet expliciet naar president Lyndon B. Johnson of de Vietnamoorlog, de parallellen zijn al duidelijk genoeg. Later, in 1983, lichtte hij het allegorische karakter van het lied toe: ‘Often a song will reappear several different times in history or in one’s life as there seems to be an appropriate time for it. Who knows.’

Singer-songwriter Richard Shindell lijkt die woorden van Seeger in gedachten te hebben gehad bij zijn sterke cover van ‘Big Muddy’ op zijn album Vuelta. Die plaat verscheen in 2005, twee jaar na de Amerikaanse inval in Irak. Shindell (New Jersey, 1960) laat het nummer naadloos aansluiten bij zijn eigen tijd door een subtiele groove en een Arabische melodie toe te voegen. Huiveringwekkend mooi. En het is gek – als de omstandigheden in de toekomst onverhoopt om een nieuwe versie van dit nummer vragen, zal ik er weer met kippenvel naar luisteren.

Luister jij ook nooit naar teksten?

Als je mensen vraagt waar hun favoriete nummers over gaan, moeten ze vaak het exacte antwoord schuldig blijven. En opvallend vaak zeggen ze – ik hoor trouwens ook bij die groep – ‘eigenlijk nooit naar teksten te luisteren’. Maar wat blijkt? Recent hersenonderzoek toont aan dat dat onmogelijk is.

Dat zit zo. Ons brein is zo geconstrueerd dat we automatisch proberen te begrijpen wat er aan taaluitingen bij ons binnenkomt. Of we willen of niet. Alleen wanneer de gebruikte taal ons volkomen vreemd is, gaat de tekst langs ons heen. Maar aangezien de meeste popmuziek Engels is, en wij Nederlanders die taal tot op zekere hoogte beheersen, kunnen we nooit helemaal aan de teksten van liedjes ontsnappen. Je begrijpt er dus altijd iets van, al is het maar een flintertje. Zelfs van A Whiter Shade of Pale – dat had je vast niet achter jezelf gezocht.

Een van de conclusies van dat onderzoek is dat het niet verstandig is om onder het studeren naar popmuziek te luisteren. Instrumentale muziek kan de concentratie soms nog wel vergroten, maar muziek met teksten is funest. Onze hersenen kunnen immers maar weinig dingen tegelijk en het onbewuste luisteren naar woorden en zinnen leidt af van de studie.

En dat is ook heel logisch. Popmuziek is van oudsher helemaal niet bedoeld om bij te studeren. Integendeel, het is juist bedoeld om je van je huiswerk af te houden. Rock & roll is een regelrechte oproep om je boeken opzij te gooien, jezelf mooi te maken en uit te gaan. Om je uit te leven op de dansvloer, interessante mensen te ontmoeten en te doen wat daar verder allemaal bij hoort.

De vroegste hits uit de rock & roll, zoals Rock Around The Clock (Bill Haley, 1954), Whole Lotta Shakin’ Goin’ On (Jerry Lee Lewis, 1957) en Sweet Little Sixteen (Chuck Berry, 1958) zijn daar het levende bewijs van. Want als je die hoort, sta je binnen een paar seconden als een aap mee te zingen of brullen met dit soort goeie nummers. Of je bent als een wilde aan het shaken, rocken en rollen. Zo veel impact hebben de teksten waar we nooit naar luisteren.

Albumverjaardag – ‘Goodbye Jumbo’ van World Party

Toeval of niet, Goodbye Jumbo, met zijn alarmerende titel, verscheen 25 jaar geleden op World Earth Day. De Britse singer-songwriter Karl Wallinger (Prestatyn, 1957), voormalig lid van The Waterboys, debuteerde met zijn World Party vier jaar eerder al met Private Revolution, met de tijdloze hit Ship of Fools. Maar in 1990 kwam alles bij elkaar op Goodbye Jumbo.

Ondanks Wallingers serieuze boodschap klinkt Goodbye Jumbo vooral als zijn hobby. In de onweerstaanbare melodieën is de ‘lust for pop’ – vooral die van de jaren ’60 – het belangrijkste ingrediënt. De verwijzingen naar zijn voorbeelden zijn even talloos als speels. Neem het ‘ooh ooh’-koortje uit ‘Sympathy For The Devil’ (Stones) in Way Down Now of het Al Kooper-orgel van Blonde on Blonde (Dylan) in Take It Up. De Beatle-citaten uit ‘Mr. Postman’ in When The Rainbow Comes of de broeierige Sly Stone-funk in Ain’t Gonna Come Till I’m Ready. Je zou zo een popquiz van alle muzikale citaten kunnen maken.

Maar Goodbye Jumbo is gek genoeg niet retro. Wallinger smeedt het gevarieerde album vakkundig tot een eenheid, en de muziek is van begin tot eind doortrokken van zijn persoonlijke bezieling. Van zijn zin voor muziek, voor spiritualiteit, voor zijn medemensen, voor de wereld. Zelden kreeg ecologisch bewustzijn zoveel soul mee.

Na Goodbye Jumbo werd World Party een gouden toekomst voorspeld. Het liep iets anders. Opvolgers Bang! (1993) en Dumbing Up (2000), losten de verwachtingen niet helemaal in, al bevatte Egyptology (1997) wel het prachtige ‘She’s the One’, waarmee Robbie Williams een nummer 1-hit had. Ernstiger was dat Wallinger in 2001 werd getroffen door een cerebraal aneurysma waarvan hij vijf jaar lang moest revalideren.

In 2012 verscheen Arkeology, een 5-cd-box met nummers die de cd net niet haalden, live-opnames, B-kantjes, demo’s en ‘doodles’. Ik moet dat album nog uitchecken, voorlopig blijf ik nog even stilstaan bij de meesterlijke afscheidsgroet aan onze planeetgenoot de olifant. Je kunt hier met me mee meedoen op Spotify.

Het mooiste treinlied

Popsongs houden van treinen. Rock&Roll-teksten zijn vergeven van de ‘trains’, ‘stations’ en ‘railroads’ en alles wat daarbij hoort. Mijn muziekverzameling kent alleen al meer dan vijftig nummers met een trein in de titel: Midnight Train to Georgia (Gladys Knight & The Pips), ‘Mystery Train’ (Elvis Presley), ‘Stop This Train’ (John Mayer) en Desperado’s Waiting For A Train (Guy Clark) – om er een paar te noemen.

Die treinen in liedjes doen van alles. De ene keer brengen ze je dichter bij je geliefde, de andere keer pakken ze haar/hem juist van je af. ‘Freight trains’ zijn je tijdelijke thuis tijdens omzwervingen door land en leven. En dan is er nog de trein als metafoor voor een onbestemd verlangen, naar elders, naar beter, groter, echter. Zoals in de onvergetelijke regels van Paul Simon: ‘Everybody loves the sound of a train in the distance / Everybody thinks it’s true’ (‘Train In The Distance’).

Andersom houdt de trein ook heel veel van popsongs. Het is de perfecte plek om naar goeie nummers te luisteren. Het zachte suizen van de intercity. De onhoorbare geluiden buiten, achter de getinte ramen. Het landschap dat voorbij flitst terwijl jij zelf rustig in je wagon zit met je koptelefoon op. Bovendien, de reis zelf is een tussentijd. Straks als je aankomt moet je weer van alles, maar nu kun je niet zoveel. Je hoeft ook niet zoveel. Een ideale cocon om je door de muziek te laten meevoeren naar verre streken. Zo reis je dubbel.

En dan de laatste stap. Je zet het hilarisch jagende ‘Freight Train’ van Fred Eaglesmith op. Of Two Trains van Little Feat. Je reist nu driedubbel. De dag kan niet meer stuk. Mijn topteinnummer is toch wel ‘Riding Home’ van J.J. Cale. Dat ritme al, dat super-relaxte boemelritme dat in niets doet denken aan onze huidige jachtige tijd en gestroomlijnde intercity’s of TGV’s. De zanger trouwens wel willen dat het dat sneller ging. Maar mij als luisteraar duurt dit liedjes van 2 minuut 34 eigenlijk te kort. Fijne mondharmonicasolo ook. Ik voel ik een zoele bries door de coupé stromen, deze trein is voor mij het ultieme zomergevoel.

Heb jij ook een TopTreinNummer, of zelfs een TopTreinLijstje? Deel het op Goeie Nummers!

De lokroep van de trein

Andersom houdt de trein ook heel veel van popsongs. Het is de perfecte plek om naar goeie nummers te luisteren. Het zachte suizen van de intercity. De onhoorbare geluiden buiten, achter de getinte ramen. Het landschap dat voorbij flitst terwijl jij zelf rustig in je wagon zit met je mp3 op je hoofd. Bovendien, de reis zelf is een tussentijd. Straks als je aankomt moet je weer van alles, maar nu kun je niet zoveel. Je hoeft ook niet zoveel. Medereizigers roepen alleen een vage, vrijblijvende interesse op. Een ideale cocon om je door de muziek te laten meevoeren naar verre streken. Zo reis je dubbel.

En dan de laatste stap. Je zet ‘Riding Home’ van J.J. Cale op, met dat super-relaxte boemelritme. Of het hilarisch jagende ‘Freight Train’ van Fred Eaglesmith. Of gewoon Two Trains van Little Feat. Je reist nu driedubbel. De dag kan niet meer stuk. Heb jij ook een TopTreinNummer, of zelfs een TopTreinLijstje? Deel het op Goeie Nummers!

Covers die het origineel doen verbleken

In het vorige bericht in Goeie Nummers haalde ik een beetje uit naar artiesten die bij hun eigen nummers te veel leunen op hun inspiratiebronnen. Sorry. Vandaag steek ik dan maar de loftrompet over mensen die expliciet het werk van anderen naspelen. Meester-coveraars. Artiesten die een lied volledig naar zich toe trekken, het zich helemaal eigen weten te maken. Soms verdwijnt het origineel zelfs in de schaduw van hun cover. Een paar voorbeelden.

Joe Cocker maakte With A Little Help From My Friends van The Beatles onsterfelijk. In de oorspronkelijke versie blijven Lennons prikkelende vragen door het huppelende ritme steeds luchtig. Wat doet Cocker? Hij wijzigt niet alleen de cadans, maar laat de vragen stellen door een soulkoortje en geeft zelf met zijn machtige strot de antwoorden, als een gekwelde held in een Griekse tragedie. Van ironisch commentaar naar existentiële oerkreet.

In 1978 haalden de mannen van Earth, Wind & Fire ook een nummer van de Fab Four flink door de wasstraat. Zozeer dat je het in eerste instantie nauwelijks herkent. Hun retestrakke funk & jazz-behandeling met spetterende blazers brengt de verborgen groove van Got To Get You into My Life heel verrassend naar boven. Songwriter McCartney was zeer te spreken over deze versie.

Adele waagde zich op haar debuutalbum 19 uit 2008 aan een nummer van een andere rocklegende. Met succes: ze tilt Dylans Make You Feel My Love uit 1997 naar grote hoogten. De verschillen tussen de twee versies zijn niet zo opvallend als bij de twee andere covers, maar de Britse zangeres geeft het nummer maximale emotionele impact, door de fraaie melodie en akkoorden extra te benadrukken. En ze heeft natuurlijk ook een Stem.

De aanpak van deze covers is heel verschillend, maar ze maken alle drie dat je verwonderd bij jezelf denkt: wat een goed nummer, ik had nooit gehoord dat dit er ook nog in zat. Ken jij andere covers die de originele uitvoering ook zo doen verbleken en tegelijk het liedje extra laten stralen? Deel je tips op Goeie Nummers!